Raadsbesluit Halepaden

Herstel van Halepaden.

               De gemeenteraad van Dantumadiel heeft op 22 april 2014 haar fiat gegeven aan de co-financiering voor het herstel van een deel van de oude Halepaden. Het Herstel van de Halepaden is een initiatief van de Stichting Herstel Halepaden.

Uit de pot Plattelandsprojecten van de Provincie Fryslân wordt € 18.000,- bijgedragen en de gemeente Dantumadiel draagt nu eveneens  € 18.000,- bij.  De SHH draagt  zelf € 9.000,- bij, grotendeels verkregen door donaties o.a. van de Stichting tot bevordering van Sociale en Culturele belangen en van Het Dorpspleinbudget.

                         De Halerûte fanôf de Singel oan de Johannes Durksloane ta is 2,8 km.

               Halepaden behoren tot het cultureel erfgoed van Dantumadiel, maar door de komst van de ruilverkaveling in 1963 en door uitbreiding van de woonlocaties, is een groot deel van dit cultureel erfgoed helaas verloren gegaan. Nu men met het oog op de recreatie, weer aandacht heeft gekregen voor de historische en culturele landschapswaarden,  is de tijd rijp om deze historische elementen op te waarderen. De SHH heeft daarvoor een plan ontwikkeld en de nodige raderen in het werk gesteld om dit te verwezenlijken. Alles staat op de webside www.halepaden.nl. 

Voor de eerste fase van het herstel van deze Halepaden is nu een budget, zodat een mooi begin kan worden gemaakt. Zo worden er nieuwe wandelpaden aangelegd over schouwpaden van Staatsbosbeheer, die de oorspronkelijke Halepaden weer met elkaar verbinden. De wandelpaden zullen bestaan uit een  goed ontwaterd zandbed, zodat ze een heel jaar door goed begaanbaar zullen zijn. De oude paden hadden ook alleen maar een zandbed en geen verharding. De route tussen de Singel en de Jehannes Durksloane zal goed met handwijzers aangegeven worden. Om nog meer van het karakter van voorheen terug te halen, zullen er enkele klaphekjes worden geplaatst. Het hele traject is opgesplitst in 6 tracé's en in elk tracé komt een informatiepaneel. De natuur- en cultuur-beleving langs de route staat centraal.

              

               Het dorp Damwâld bestond oorspronkelijk uit 3 kernen t.w. Ikkerwâld, Moarmwâld en Dantumawâld, elk met een kerk als centrum. Deze kernen zijn alle drie ontstaan langs een oost-west-ontginningsas, die over de kop van een zandrug loopt en die vanouds over de volle lengte "Foarwei" heette, ook nog onder Wâlterswâld. Aan de zuidkant van die ontginnings-as lagen voorheen diverse zandkoppen, de "Halen" . De meest waarschijnlijke betekenis van het woord Hale, zal zoiets als"heuvel" zijn geweest, net zoals "Haule", "Halle" en "Havel(t)e". Langs en over al deze zandkoppen liep een Halepad, vrijwel evenwijdig aan de Foarwei, met daarop aangesloten tientallen zijpaadjes.

               Vanaf ongeveer 1800 vestigden zich op die Halen arme bewoners die meestal als dagloner aan de kost moesten komen. Natuurlijk moesten zij vanuit hun schamele woninkjes bij de scholen, de kerken en de winkeltjes kunnen komen, die meestal langs de Foarwei en de Haadwei stonden. Ze liepen daarbij langs de kortste route, gewoon dwars over andermans velden en erven. Men moest daarbij over vlondertjes en door klaphekjes, want het vee mocht niet ontsnappen. Het "allemansrecht" dat nu nog gebruikelijk is in de Scandinavisch landen en in Schotland bijvoorbeeld, was ook in Friesland een gebruikelijk recht tot 1963, de komst van de ruilverkaveling.

                Zo begon het Halepad aan de Singel over het erf van woning nr. 13 en liep langs de elzensingels van de "Heechlannen" naar de Tsjerkereed op de Frijstêd. Hier is het allemansrecht met de komst van de ruilverkaveling vervallen, maar gelukkig is er een alternatief over het schouwpad langs de bosstrook naast woning nr. 19 en dit pad komt ook op de Tsjerkereed op de Frijstêd uit. Dit nieuwe Halepaad loopt precies over de scheiding tussen de voormalige  veenmoerassen en de Heechlannen door. Zodra het schouwpad ophoudt moet men even een stukje asfaltweg volgen tot de Lytse loane. De Lytse loane heette oorspronkelijk "Klynloane" omdat hij in de "klynlannen" (nu Broekpôlen) uit kwam.

               Vanaf de Frijstêd moet men even een scheve oversteek maken en het schouwpad vervolgen dat aan de zuidkant van de sportvelden ligt. Enkele oorspronkelijke Halepaadjes liggen hier grotendeels onder de sportvelden, maar langs dit alternatieve pad komt men ook op de Halewei uit. Daar is nog te zien waar het oude Halepaad heeft gelopen, want er bestaat nog een klein stukje met enkele huizen eraan, maar dan houdt het op.

               De Halewei (voorheen Halereed) was het centrum van de Halen. Hieraan stond ook de Halepomp (= gemeentepomp) , waar de mensen hun drinkwater konden  oppompen. Onze Haleroute liep voorheen recht over de Halewei, eveneens weer over het erf van bewoners en liep achter de huizen van de huidige Burgemeester v.d. Herbergloane langs. Dat is nu niet meer mogelijk en daarom vervolgens wij onze  Haleroute een stukje over de Burgemeester v.d. Herbergloane, waar je in de bocht rechtsaf kunt slaan en zodoende toch weer op het oorspronkelijke Halepaad uitkomt, dat hiervandaan naar de Haadwei loopt. Hier stonden oorspronkelijk een Openbare Lagere School, een Vivo-winkel en een kerk. Alleen de (moderne vervanger) van de Chr. Geref. Kerk is nog in gebruik.

               De Haadwei moet worden overgestoken en dan kan het Halepaad vervolgd worden, langs de voormalige OLS, waar nu 3 wooneenheden in zijn gehuisvest. Het oorspronkelijke Halepaad loopt ook hier weer over particuliere grond, waar nog steeds wel de erfdienstbaarheid  "recht van overpad" op rust. Dit gebied is binnen de "beschermde" enclave blijven liggen en ruilverkaveling is hier niet toegepast. Het pad loopt nu door een Hale-gebied, dat helemaal afgegraven en ontzand is. Pas bij het Fermajepaad komt men even op de oorspronkelijk hoogte. Men passeert  ook hier en daar nog een enkele woning die op een "heuvel" staat, de oorspronkelijke hoogte van dit gebied. Vanaf het Fermanjepaad loopt het Halepaad naar de Dammeloane. Hier was de ruilverkaveling wel de oorzaak van verval van het Halepaad, maar gelukkig wist de gemeente een deel van de grond aan te kopen om zo alsnog het Halepaad te redden van de teloorgang. Vanaf dit deel van het pad heeft men zicht op de woningen die vanaf de Dammeloane aan dit pad staan, ook weer uitrijzend boven het afgegraven landschap.

               Bij de Dammeloane aangekomen moest men vroeger linksaf en het pad naar Wâlterswâld vervolgen over het erf van woning nr. 27 en vervolgens door de weilanden. Helaas zijn al deze paden vervallen, maar ook hier kunnen we gebruik maken van een alternatieve verbinding en wel over het schouwpad dat men rechtsafslaand vindt, tegenover de boerderij "Prikkebosk". Vanaf dit pad heeft men een prachtich uitzicht op een stuk Hale dat niet afgegraven is. Op deze plaats wordt de betekenis van het begrip Hale zichtbaar en tenslotte komt men zo aan op de Johannes Durksloane.

               Hopelijk blijft het niet bij deze aanzet en komen ook andere nog bestaande Hale-paden voor opwaardering in aanmerking.

Damwâld, Tseard Rintjema

22 april 2014.